آیا فرشتگان هم شهوت و غضب دارند؟

فرشتگان و عصمت و امیال و شهوات


پرسش:
آیا فرشتگان هم شهوت و غضب دارند؟ آیا آنها با این وجود معصومند؟ داستان فطرس ملک چگونه است؟


پاسخ:
با سلام و درود
چند نکته در این زمینه عرض می شود:
1. فرشتگان و ملائکه، موجوداتی مجرد هستند، و بنا بر قول مشهور بین علمای شیعه، آنها معصوم هستند و دارای شهوت و غضب و ... نیستند و هیچ تخلفی از دستورات الهی ندارند.
برخی آیات قرآن نیز این نظر را ثابت می کند:
«لا يَعْصُونَ اللَّهَ ما أَمَرَهُمْ وَ يَفْعَلُونَ ما يُؤْمَرُونَ»
هرگز فرمان خدا را مخالفت نمى‏كنند و آنچه را فرمان داده شده‏اند (به طور كامل) اجرا مى‏نمايند!(1)
«بَلْ عِبادٌ مُكْرَمُونَ لا يَسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَ هُمْ بِأَمْرِهِ يَعْمَلُونَ»
آنها [فرشتگان‏] بندگان شايسته اويند، هرگز در سخن بر او پيشى نمى گيرند و (پيوسته) به فرمان او عمل می كنند.(2)
2. برخی برای فرشتگان، مراتبی قائل شده اند و این آیات فوق ـ که بطور کلی نافرمانی را از فرشتگان نفی می کند ـ را اشاره به فرشتگانی می دانند که عقل محض اند و فرشتگان مقرب الهی بوده و در مراتب عالی قرار دارند.
البته فرشتگانی در مراتب پائین تر از آنها هم هستند که عقل محض نیستند و احتمال نافرمانی و یا به عبارتی ترک اولی، در مورد آنها می رود.
3. در مورد فطرس ملک باید گفت داستان فطرس ملك در برخی اخبار آمده است، اما چون سند قطعی ندارد و از قرائن صحت، مثل استفاضه یا تواتر، هم برخوردار نمی باشد، قابل معارضه با مطلب قطعی شده بوسیله نقل یا عقل نمی باشد. از این رو برخی بزرگان در آن خدشه كرده یا توجیه نموده اند.
4. کسانی که همه ملائکه را معصوم می دانند، داستان فطرس ملک را یا مخدوش و یا توجیه می کنند؛ و کسانی هم که مراتبی برای ملائکه قائل بوده و در برخی مراتب آن احتمال نافرمانی می دهند، این داستان فطرس را از موارد تایید نظر خود می دانند.
شهید مطهری، در کتاب "توحید" در باره فرشتگان، چنین می آورد:
ملائكه مختلفند، بعضی از ملائكه ملائكه مقرب هستند، يا به اصطلاح فلسفی آنها را مجرد می‏دانند. البته می‏دانيد كه ما اينها را بايد از منابع نقلی بگيريم و دليل عقلی و فلسفی ندارد، ولی آن مقداری كه‏ فهميده می‏شود اين‏ طور است كه مثلا حضرت علی عليه‏السلام می‏فرمايند ملائكه ‏ای هستند كه «سجود لايركعون، و ركوع لاينتصبون» (3) اينها از اولی كه خداوند آنها را آفريده است نمی ‏دانند كه غير از خودشان ‏هم مخلوقی هست يا نيست، و به طوری غرق در خداوند هستند كه غافلند از ماسوای پروردگار.
ولی همه ملائكه اين ‏طور نيستند. بعضی از ملائكه را در اخبار و احاديث، ملائكه ذمی می‏گويند، موجوداتی هستند نامرئی اما شايدخيلی به انسان شبيه ‏اند، يعنی تكليف می ‏پذيرند، احيانا تمرد می ‏كنند ـ حقيقت اينها بر ما روشن نيست ـ و لهذا در بعضی اخبار راجع به بعضی از ملائكه دارد كه تمرد كرد و بعد مغضوب واقع شد.
پس درباره ملائكه به ‏طوركلی نمی‏شود گفت كه حسابشان آن ‏طور حسابی است، حتی در اخبار آمده است ‏كه بعضی از ملائكه را از عنصرهای این عالم آفریده اند. (4)

_________
(1) تحریم، 6.
(2) انبیاء، 26 و 27.
(3) نهج‏البلاغه، خطبه 1.
(4) توحید، ص 342 و 343.