دوزیستان یک رده از مهره‌داران هستند که شامل ۲۵۰ جنس و ۲۵۰۰ گونه هستند.
بسیاری از دودمان‌های دوزیستان اولیه کالبدهای نسبتا بزرگی را تکوین دادند و به مکان‌های مسکونی موجود دست یافتند و تبدیل به گیاهخواران و شکارچیان بسیاری‏ از اقلام غذایی محیط‌های آبی، نیمه‌آبی و زمینی گردیدند. گرچه آنها باید کاملا پرطاقت‏ بوده و شاید در این جنبه با خزندگان برابری کرده باشند، ولی هنوز برای تولید مثل، نظیر قورباغه‌ها و سمندرهای امروزی، به آب وابسته بوده‌اند.
دوزیستان جدید کاملا متفاوت از دوزیستانی هستند که حدود ۷۵ میلیون سال بر قلمرو زمین فرمان راندند. نیاکان دوزیستان امروزی احتمالا طی اواخر دوران دیرین‌زیستی به‌وجود آمده‌اند: بدن‏ آنها کوچک بود و با مناطق زیستی حاشیه‌ای سازگاری یافتند و از منابعی استفاده‏ می‌کردند که مورد استفادهٔ خویشاوندان بزرگشان واقع نمی‌شد. شاید بدین‌طریق آن‌ها از رقابت با مهره‌داران بعدی گریخته باشند.
خزندگان از یک دودمان دوزیستی ابتدایی پدید آمدند که درنتیجهٔ تکامل‏ تخمی که می‏توانست در محیط خشکی رشد کند، از وابستگی به آب آزاد شده بود. خزندگان بسرعت شاخه-شاخه شدند و در تمام محیط‌هایی که توسط پسر عموهای‏ دوزیستی بزرگشان اشغال شده بود، گسترش یافتند و شکارچیان و رقبای موفقی گردیدند. دوزیستان بزرگ در اواخر دورهٔ تریاس بتدریج از میان رفتند.


رده بندی دوزیستان

راسته دوزیستان دم‌دار که سمندرها در این راسته قرار دارند.
راسته بی‌دمان که قورباغه‌ها در این راسته قرار دارند.
راسته بی‌پائیان مانند ژیمنوفیون و سیسفلیان‌ها.

ویژگی های اختصاصی

پوست برهنه، مرطوب و نرم است با غدد مخاطی زیاد که ترشحات غدد باعث نرم و مرطوب شدن پوست می‌شود. پولک یا فلس روی پوست وجود ندارد.
دو جفت اندام حرکتی برای راه رفتن یا شنا کردن دارند. تعداد انگشتان بین ۵ - ۴ عدد است. بین انگشتان در انواعی پرده شنا دیده می‌شود مانند قورباغه.
اسکلت کاملاً استخوانی است و مهره‌ها دنده ندارند.

قلب از دو دهلیز جدا و یک بطن مشترک با ۳ جفت سرخرگهای خروجی از بطن است. گردش خون مضاعف و ناقص است.
تنفس به‌وسیله آبشش‌ها، ششها، پوست و پوشش داخلی دهان انجام می‌شود.
مغز دارای دو نیمکره رشد طولی یافته‌است. لوبهای بویایی رشد متوسط دارند و از مغز ۱۰ جفت اعصاب جمجمه‌ای جدا می‌شود.
همانند ماهیها جانوران خونسردی هستند.
لقاح در انواعی داخلی و در انواعی خارجی است. اکثرا هم تخم‌گذار هستند.


تولید مثل

بیشتر دوزیستان در آب تخم گذاری می کنند. بنابراین بعد از مدتی که لارو از تخم بیرون می آید در آب زندگی کرده و بزرگ می شود. تا آنکه بر اثر دگردیسی به مراحل بلوغ (رسیدگی) می رسد.
تخم های دوزیستان با یک یا چند لایه غلاف یا پوشش ژلاتینی پوشیده شده است.
پوشش تخم های بعضی از قورباغه های آبزی پس از خارج شدن از بدن جانور ماده باد می کند و توده ای تشکیل می دهد که حتی ممکن است از خود جانور بزرگ تر باشد.
پوشش تخم، آن را در برابر برخوردها و خشکی ناشی از تبخیر نگهداری کرده و در برابر حمله های دشمنان نیز مقاوم می سازد.

- تخم های وزغ ها به صورت رشته های دراز است.
- تخم های غوکان به صورت توده ای است.
- سمندرهای آبزی به شکل توده های کوچک تخم گذاری می کنند و تعدادی از گونه ها نیز تخم های تک تک می گذارند.
- تخم سمندر های زمینی غالباً به وسیله ی پایه یا ساقه به اشیاء می چسبد.
- غوک اسمین تیلوس (sminthilus) کوبا فقط یک تخم می گذارد.
- در مقابل یک وزغ بزرگ بوفامارینوس (bufa marinus) ممکن است تا 32000 تخم بگذارد.

مراحل لاروی بسیاری از غوکان و وزغ ها تا چندین ماه طول می کشد. در حالیکه لاروهای غوک بزرگ امریکایی دو سال وقت لازم دارند تا دگردیسی کرده و به صورت غوک کامل درآیند.
لاروهای سمندرها از لحاظ شکل عمومی به پدر و مادرشان شباهت دارند و در ابتدای زندگی دارای اندام های حرکتی (دست و پا) هستند و دهانی دارند که با آن می توانند جهت تغذیه شکار کنند.

سر و بدن با هم توده تخم مرغی شکلی تشکیل می دهند، دم دراز بوده و در بین باله های میانی قرار دارد.
آبشش های داخلی بوده و از غشاء نازکی پوشیده شده است.
اندام ها در اواخر زندگی لاروی ظاهر می شوند. در اندام های جلویی تا هنگام دگردیسی درون پوششی پنهان است و ...
آرواره به صورت واقعی وجود ندارد در عوض دو صفحه ی شاخی وجود دارد که برای خرد کردن جلبک ها و تکه های غذایی کوچک داخل آب، به کار می آید.

دگردیسی عبارتست از تغییر محسوسی که شامل بخش های زیر می باشد:

1- به وجود آمدن یک دهان پهن و از بین رفتن آرواره های شاخی
2- از بین رفتن آبشش ها، بسته شدن شکاف های آبششی و پیدایش شش ها
3- به وجود آمدن پاهای جلویی
4- تغییر درازی روده از نوع دراز گیاه خواری به شکل کوتاه گوشت خواری
5- جذب دم و باله های میانی

هنگامی که این تغییرات در حال رخ دادن است جانور در سطح آب به سر می برد.
دربخش سطحی آب تنفس به به وسیله ی آبشش و شش، هر دو امکان پذیر است و برای تغذیه می تواند از شکار حشرات استفاده کند.
پاها ممکن است قبل از جذب و ناپدید شدن کامل دم ظاهر شود. در این هنگام جانور قادر است در زمین های نمناک به سر برد و برای جلوگیری از خشک شدن در شکاف ها ترک ها پنهان گردد.
در این حال گاهی درجریان یک رگبار تند ممکن است ناگهان هزاران بچه وزغ و غوک پدیدار شوند.
بعضی از سمندرهای زمینی در حفره های نمناک تخم گذاری می کنند و غالباً توسط جانور ماده نگهداری می شوند.

لاروهای وزغ ها و غوکان بچه قورباغه یا کله آویز (Tadpole) نام دارد.

از این تخم ها لاروهایی بیرون می آید که یک مرحله ی زندگی آبزی دارند. اما غالباً سمندرها سیر تکامل را داخل تخم طی می کنند و بچه ها به شکل رسیده (بالغ) بیرون می آیند.
بعضی از انواع غوکان نیز هنگامی که درون تخم هستند بالغ می شوند.
اما در هر دو حالت (چه تکامل بیرون از تخم انجام شود و چه داخل آن) جنین ها دارای آبشش های پهن و نازکی هستند.
یک نوع وزغ اروپایی (alytes) با رشته هایی تخم هارا در اطراف پاهای عقب خود در هم می پیچد تا آنکه لاروها آماده ی رها شدن در آب شوند.
بعضی از غوکان (غوکان بی زبان) تخم هایشان را در جیب های پوستی که به صورت جداگانه در پشت جانور وجود دارد نگهداری می کنند تا اینکه دگردیسی رخ دهد.
غوک کیسه دار تخم هایش را در پشتش نگه می دارد.
قورباغه کیسه دار (گاستروتکا) توده ی تخمی را در پشت، زیر یک لبه پوستی جای می دهد.
برخی غوکان مناطق حاره برای تخم ها آشیانه ای از مواد ژلاتینی تهیه می کنند (در بعضی از گونه ها لاروها به داخل آب افتاده و بقیه مراحل تکامل را در آشیانه به اتمام می رسانند.)
سمندر اروپایی تخم گذار – بچه زا ست. ماده چندین جنین را در داخل بدن در مدت 10 تا 12 ماه نگه می دارد !!!!!
سمندر آلپی یک یا دو جنین نگه می دارد که قبل از تولد کاملاً تکامل می یابد.
مدت زمانی که دوزیستان برای گذراندن دوره های دگردیسی و رسیدن به سن بلوغ طی می کنند در نمونه های مختلف بسیار متفاوت است.
دوزیستان کوچک ممکن است در دو سالگی بالغ شوند ولی در انواع بزرگتر این زمان طولانی تر خواهد شد.

مدت عمر دوزیستان فقط در نمونه هایی از آن ها که در باغ های جانور شناسی نگهداری می شوند مشخص شده است
بعضی از وزغ ها یا غوکان را گاه گاهی به شکل زنده در حفره ها یا داخل درختان پیدا کرده اند.
به نظر می رسد سال ها در آنجا زندانی بوده اند اما احتمالاً به خارج راه داشته اند زیرا که حتی اگر محیط مناسب باشد ولی به آن ها غذا نرسد کم کم از بین خواهند رفت.

سيستم دفاعی
در قياس با ساير مهره داران که سريع الحرکت، قوی جثه و يا دارای گزش های سمی يا پنجه های تيز بوده دوزيستان به عنوان جاندارانی که به راحتی شکار می شوند معروف می باشند.
در آب و يا بر روی زمين دوزستان توسط پرندگان، پستانداران، خزندگان، ماهيان و ساير دوزيستان گرسنه تعقيب و شکار می شوند ولی با اين وصف دوزيستان ميليون ها سال است
که به حيات خود ادامه می دهند.

پوشش دوزيستان
دوزيستان دارای نيش و چنگال نمی باشند ولی دارای سيستم دفاعی دقيقی بوده که بخوبی فعال می باشد. آنها دارای بدنی کوچک و لغزنده بوده و طبيعت آرام می باشند.بيشتر گونه خودشان را
در روز نشان نمی دهند. دوزيستان جهت بقاء خود از ترفندهای ديگر نظير همرنگ شدن با محيط استفاده می کنند.

انعکاس
در هنگام خطر انعکاس رنگی دوزيستان نيز به عنوان يک تغيير رنگ آگاهی دهنده مطرح می باشد. تغييرات رنگ شکارچيان را به اشتباه انداخته و بدين طريق امکان فرار آنها بوجود می آيد.

سموم
پوست اکثر دوزيستان توليد مواد سمی خفيفی می کند و بعضی از اين ترشحات سمی می تواند دشمنان را از بين ببرد. دم سمندرها دارای بخشی سمی می باشد.

ساير ترفندهای دفاعی
سمندر ها با وانمود کردن که گونه های سمی هستند آنها را از دشمنان حفظ می کنند. بعضی از دوزيستان ترفند قديمی وانمود به مردن را انجام می دهند. سايرين با گاز گرفتن، خودشان را
محافظت می کنند. گونه ای دوزيست شبيه مار ماهی نيز سر و صدای فراوانی از خود می کند. يک دفاع غير طبيعی شامل زنده ماندن به مدت کوتاهی بوده که حتی در داخل شکم شکارچی
باشند. سمندر آبی قرمز سمی تا ٣٠ دقيقه توانايي زنده ماندن در داخل شکم شکارچی را دارد تا زمانی که شکارچی آنچه خورده شده را خارج کند.

تغيير رنگ
تغيير رنگ پوست را در قورباغه، وزغ و تعدادی سمندر ها قابل رويت می باشد. قورباغه های درختی در هنگام استراحت رنگ بدن خود را با محيط اطرافشان تطبيق می دهند.

برجسته بودن رنگ
تغيير رنگ آگاهی دهنده يک فرآيند متضاد با تغيير رنگ محافظتی می باشد. رنگهای روشن سطح پوست دوزستان نشانگر سمی بودن آنها می باشد. شکارچيانی که به دوزستان با پوشش
روشن حمله می کنند به زودی ياد می گيرند که در آينده به چنين دوزيستانی حمله نکنند.

استتار
تغيير رنگ دوزيستان مهمترين عمل محافظتی از خودشان محسوب می شود اکثر آنها به رنگ های سبز، قهوه ای و يا خاکستری که در طبيعی وجود دارند تغيير رنگ می دهند.

تغذيه
اکثر دوزستان بالغ گوشتخوار می باشند. معمولا جانداران ديگر – حشرات – را فعالانه مورد جستجو و تغذيه قرار می دهند.
بيشتر لارو قورباغه ها از گياهان تغذيه می کنند.

بچه قورباغه گوشتخوار
اکثر بچه قوباغه ها درابای اعضای دهانی خاصی بوده که جهت تغذيه جلبک ها استفاده می کنند. بچه قوباغه های بعضی از گونه ها حالت همخواری پيدا کرده و ساير بچه قورباغه ها را
مصرف می کنند و به صورت بی رويه ای رشد می کنند و حتی بزرگتر از خواهران و برادران گياه خوار خود می شوند.

تغذيه اختصاصی
دوزيستان دارای تغذيه اختصاصی نبوده و آنچه که زنده و هم اندازه دهانشان باشد مصرف می کنند. بعضی از گونه های بی مهره نظير عنکبوت، حلزون، کرم، حشرات و خرچنگ جزو
عادت غذايی دوزيستان می باشند. وزغ دهان باريک جزو دوزيستانی است که فقط از يک جاندار – مورچه ها – تغذيه می کند.

همخواری
دوزيستان از موجودات مختلفی ماهی، خزنده، حلزون، بچه پرنده جهت تغذيه استفاده می کنند و در صورت ضرورت ساير دوزيستان را نيز مصرف می کنند.

خانواده دوزيستان
هر خانواده دوزيست دارای مشخصات خاص خود را داشته که با ساير خانواده ها قابل تمايز می باشد.

قورباغه ها و وزغ ها
در طبقه بندی دوزيستان، قورباغه ها دارای خانواده مختلفی می باشند. بعضی از اين خانواده را قورباغه ها و بعضی ديگر را وزغ ها تشکيل می دهند. قورباغه ها دارای پاهای طويل و
پوست و بدنی لاغر در حاليکه وزغ ها دارای بدنی کوتاه و مربعی شکل با پوست حشک و زگيل دار می باشند.

قورباغه
قورباغه ها دارای پا های طويل؛ پا های خلفی دارای پره های غشائی بوده و نوک انگشتان تيز و تيغه هايی در اطراف پشت ديده می شود. عضو گوش خارجی بزرگتر می باشد.

وزغ
وزغ ها دارای بدنی فربه، پاهای کوتاه، پوست خشک و زگيل دار و صورت گرد همراه با غدد بزرگ که در اطراف سر ديده می شوند. اين غدد دارای مواد سمی بوده که وارد دهان
جانداری می شود که قصد خوردن وزغ را دارد. در بعضی گونه سميت اين مواد سمی بگونه است که ميتواند يک سگ و يا گربه را از بين ببرد.

وزغ های شاخدار
اين نوع وزغ ها بسيار فربه بوده ولی فاقد غدد سمی ميباشند، دارای پوست نرم، مردمک چشم ها به صورت عمودی شبيه گربه بوده و پا های خلفی دارای زائده های شاخ مانند می باشد.

قورباغه درختی
اين نوع قورباغه ها کوچک بوده دارای پا های باريک و طويل و نوک انگشتان دراز با کف پا شبيه فنجان بزرگ می باشند. پا های خلفی و اطراف بدن قورباغه ها رنگهای روشن
می باشند. اکثر قورباغه ها توانايي استتار خود در محيط را دارا می باشند.

قورباغه های نواحی مختلف
در سراسر جهان قوباغه های متنوعی ديده می شود و صدها نوع از آنان را می توان يافت درحاليکه در آمريکای شمالی تعداد کمی ديده می شود.

وزغ های دهان باريک
اين وزغ ها دارای پاهای کوتاه، کمر وسيع، سر کوچک و نوک تيز، پوست نرم و دارای چين پوستی در پشت سرشان می باشند.

سيرن
سيرن ها سمندرهای لاغر و طويل بوده که شبيه مارماهی می باشند. آنها دارای يک زوج پا های کوتاه پشت آبشش بوده و فاقد پا های خلفی هستند.

سمندر های بدون ريه
سمندر های بدون ريه دارای خانواده بزرگ و با اشکال متفاوت می باشند مانند بدن باريک و طويل، پا های کوتاه، دارای يک فرورفتگی طويلی که از سوراخ بينی تا لب بالايی امتداد دارد
همچنين در اطراف بدن شان نيز فرورفتگی های طويل ديده می شود. اين موجودات فاقد ريه بوده و از طريق پوست شان تنفس می کنند.

سمندرهای لجن
اين موجودات دارای بدنی بزرگ آبشش های با پره قرمز رنگ، دم کوتاه و چهار انگشت بر روی هر پا می باشند

سمندرهای مارماهی
اين سمندر ها شبيه مار ماهی بوده ولی دارای چهار پای کوچک می باشد. اين نوع سمندر با توجه گونه خود دارای يک تا سه انگشت بر روی هر پا می باشد.

سمندر های عظيم الجثه
اين سمندر ها دارای بدنی ضخيم و سر پهن می باشند. کانال های اطراف بدن به وضوح ديده می شود ولی فاقد فرورفتگی بر روی سر می باشند. همچنين دم آنها گرد می باشد.

سمندرهای آبی
اين نوع سمندر ها دارای بدن بسيار بزرگ و فربه با پوست چين دار و شل و سر بزرگ و پهن و پا های کوتاه و ضخيم می باشند.

ورل نوعی سمندر آبی
اين نوع سمندر ها دارای پوست زخمت تری نسبت با ساير سمندر ها دارند و فاقد فرورتگی اطراف بدن می باشند. ورل های شرقی دارای علائم رنگی بر روی پشت بدن بوده در حاليکه
ورل های غربی دارای رنگهای روشن می باشند.

جستجوی دوزيستان
جستجوی دوزيستان بهترين روش جهت مطالعه آنها محسوب می شود.

جستجو در روز
با استفاده از دوربين می توانيد کناره های جويبار و استخر های کم عمق و مرداب را برای مشاهده قورباغه و وزغ بررسی کنيد.

جستجو در شب
شب بهترين زمان جهت جستجوی سمندر و قورباغه ها می باشد. با استفاده چراغ قوه دستی کناره های جويبار و استخر های کم عمق و مرداب ها رابررسی کنيد. با مشاهده و يا شنيدن صدای
قورباغه ها محل مورد نظر را جستجو کنيد.

فصول توليدمثل
در فصل بهار تجمعی از دوزيستان را در استخر ها مشاهده می کنيد مخصوصا در هنگام بارش باران که گونه های مختلف جهت توليد مثل به سمت استخر ها در حرکت هستند.

جستجو بالا و پائين
داخل و کنار جويبارها، زير صخره ها و الوار درختان جهت مشاهده سمندر و قورباغه ها جستجو کنيد. قسمت های کم عمق و آرام آب را نيز بررسی کنيد. بررسی در آب های جاری و عميق
بسيار مشکل می باشد. همچنين برای جستجوی توده هايی از تخم سمندر ها و قورباغه استخرها را نيز بررسی نمائيد.

دنيای دوزيستان
در جهان بيش از ٤٧٨٠ گونه از دوزيستان مورد شناسايی قرار گرفته اند که ممکن است ٣٠٠ تا ٥٠٠ گونه ديگر نيز تاکنون کشف شده باشند. در آمريکا و کانادا تنها ٢٥٠ گونه از دوزيستان
شناسايی گرديده اند. در جهان دوزيستان را به سه گروه مختلف تقسيم بندی کرده اند.

قورباغه ها
خانواده قورباغه ها بزرگترين طبقه دوزيستان را درحدود ٤٠٠٠ گونه در جهان تشکيل می دهند.

مشخصات کلی قورباغه ها
قورباغه ها دارای چشم های درشتی بر روی بالای سرشان می باشند.اکثر قورباغه ها دارای غدد سمی در داخل پوستشان می باشند. اکثر قورباغه و وزغ ها دارای صداهای مشخصی می باشند
مخصوصا قورباغه های نر در فصل جفت گيری آواز خاصی را می خوانند. اين صدا ها را با متورم کردن کيسه صدايی در گردنشان ايجاد می کنند. قورباغه ها دارای پا های قدامی کوتاه و
پا های خلفی طويل و قوی هستند. پاهای جلويی دارای 4 انگشت و پا های عقبی دارای ٥ انگشت می باشد. اکثر قورباغه ها دارای يک برآمدگی بر قسمت مِيانی پشت خود بوده که در محلی که
لگن به استخوان پشتی و پا های عقبی متصل می شود ديده می شود.

سمندرها
سمندرها نظير قورباغه ها در طبيعت معمول نمی باشند و تنها در حدود ٤١٠ گونه از آنان مورد شناسايی قرار گرفته اند. بهترين محل جهت مشاهده سمندر ها در جهان، آمريکای شمالی
بوده که در حدود ١٥٠ گونه سمندر وجود دارد.

مشخصات کلی سمندر ها
سمندر ها دارای بدن و دمی باريک می باشند. طول دست و پاها يکسان بوده، دارای پوست مرطوب و نرم ميباشند. اکثر سمندر ها دارای ٤ انگشت در پا های جلويی و ٥ انگشت در پا های
عقبی هستند. اکثر سمندر ها دارای شکافهای عمودی در اطراف بدنشان می باشد. سمندر ها معمولا نامعلوم و شب زی هستند.

سيسيل يا دوزيستان کرم مانند
سومين گروه از دوزيستان را سيسيل ها تشکيل می دهند. اين موجودات نظير کرمها در زير زمين زندگی می کنند و تاکنون در سراسر جهان ١٦٥ گونه از آنها شناسايی شده است.