انتخاب همسر مهمترين بخش شروع يك زندگي پايدار و موفق مي باشد كه قبل از اين انتخاب ضرورت دارد مواردي در خصوص تشكيل خانواده و روابط حقوقي بين زن و مرد بررسي شود.

حقوق خانواده تا حد زيادي ناشي از ارزش و مقام والاي خانواده است . خانواده هسته مركزي اجتماع است و نخستين اجتماعي است كه شخص در آن گام مي نهاد و آداب زندگي و اصول و رسوم اجتماعي را فرا مي گيرد.

حقوق خانواده يكي از مهمترين و جالبترين بخش هاي حقوق مدني است كه جنبه حقوقي صرف ندارد بلكه آميخته با مسائل اجتماعي و اخلاقي و مذهبي است و بيشتر قواعد آن مربوط به نظم عمومي و اخلاق حسنه است .لذا ضرورت دارد مواردي در خصوص تشكيل خانواده و روابط حقوقي بين زن و مرد بررسي شود.

انتخاب همسر
انتخاب همسر مهمترين بخش شروع يك زندگي پايدار و موفق مي باشد كه قبل از اين انتخاب بايستي به موارد زير توجه و دقت كافي نمود.
1- پيش از ازدواج راجع به مشخصات همسر آينده خود خوب فكر كنيم.
2- داشته ها، سلايق و استعدادهاي خود را باهمسر ايده آل ذهني خود مقايسه كنيم.
3- تناسب بين سطح تحصيلات ما با همسر آينده مان مي‌تواند خيلي از مشكلات احتمالي پيشگيري نمايد.
4- تناسب سني ما با همسرمان، زندگي لذت بخش و قابل پيشرفتي را براي ما رقم خواهد زد و نقش موثري در استمرار آن خواهد داشت.
5- اختلاف فرهنگي، اجتماعي، اعتقادي، اقتصادي، سياسي و ... گرايش و نگرش وسلايق متفاوت در پي خواهد داشت.
6- توجه بيش از اندازه به زيبائي و يا سطح تحصيلات نبايد ما را از ديگر صفات لازمه يك همسر خوب غافل كند.
7- به منظور داشتن يك زندگي آرماني و هدفمند، همسري همراه با اهداف عاليه خويش انتخاب كنيم.
8- مسئوليت پذيري، توانمندي و سخت كوشي، آمايش و خوشبختي زندگي آينده مان را تضمين خواهد كرد.
9- تحقيق درباره خانواده و گذشته شخص مورد نظر را به بزرگترها واگذار نمائيم.
10- پدر و مادر و بزرگترها مي‌توانند معيارهاي مهم يك همسر خوب را به ما معرفي كنند.
11- تأمل، دقت، تفكر، توكل و عدم تعجيل در انتخاب، از پشيماني هاي بعدي تا حدي جلوگيري خواهد كرد.
12- هم كفو بودن طرفين يعني تناسب اقتصادي، فرهنگي، سني، تحصيلي و ... را ملاك اصلي انتخاب همسر مي باشد.

خواستگاري:
1- خواستگاري بيان رسمي تقاضاي ازدواج است.
2- نحوه خواستگاري بستگي به عرف دارد.
3- جلسه خواستگاري، جلسه ارزيابي صفات و خصوصيات طرفين است. صداقت در اينجا بسيار حائز اهميت است.
4- در جلسه خواستگاري، راجع به خصايص، اهداف، برنامه ها و سلايق و ... سوال نمائيم.
5- خواستگاري كردن هيچ تعهدي را براي طرفين ايجاد نمي‌كند يعني طرفين به راحتي مي‌توانند از ادامه رفت و آمد يا اقدامات بعدي خودداري نمايد.
6- در جلسه خواستگاري ضمن توجه به اوصاف و خصايص طرف مقابل، خانواده او را نيز بايستي مدنظر و توجه قرار داد.
7- تعاليم ديني ما اهميت خاصي براي امر خواستگاري قائل شده، لذا با توجه به زيبائي و يا اوصاف ظاهري طرف چنانچه به قصد خواستگاري باشد بدون اشكال است.
8- قانون شكل خواستگاري را به عرف واگذار كرده و فقط بيان كرده كه طرف ازدواج بايد خالي از موانع نكاح باشد.
9- چنانچه قصد ادامه تحصيل، اشتغال به حرفه خاص، سكونت در شهر يا مكان خاص و غيره داريم بايستي در جلسه خواستگاري مطرح شود.

نامزدي:
1- حدفاصل بين خواستگاري و عقد نكاح را نامزدي گويند.
2- نامزدي دوراني است كه براي آشنايي هرچه بيشتر دختر و پسري كه قصد ازدواج دارند مفيد خواهد بود.
3- به موجب قانون (ماده 1035 قانون مدني) نامزدي، ايجاد علقه زوجيت نمي‌كند و هريك از زن و مرد مادام كه عقد نكاح جاري نشده مي‌تواند از وصلت امتناع كند.
4- دوران نامزدي فرصت مناسبي براي شناخت يكديگر است در هر حال سعي كنيم تا حد ممكن از طولاني شدن آن و معاشرت غيرمتعارف اجتناب كنيم.
5- در اين فرصت برنامه ها و اهداف زندگي مشترك را با نامزد خود به طور دقيق مطرح كرده و نظر وي را نيز در آن باره جويا شويم.
6- روحيه سخت كوشي، آرمان گرائي، مسئوليت پذيري و تعلقات مذهبي طرف مقابل را مورد توجه قرار دهيم.
7- هرچند پايه و اساس زندگي برحسن اعتماد زن و شوهر مي‌باشد ليكن نسبت به اظهارات، ادعاها و ... به نحو مقتضي بررسي و تحقيق كنيم.
8- درصورت برهم خوردن نامزدي هريك از طرفين مي‌‌توانند هدايايي كه براي ازدواج به طرف ديگر و يا والدين او داده اند را مطالبه نمايد.
9- درصورت فوت يكي از نامزدها نيازي به استرداد هدايا به خانواده متوفي نيست.

ماده قانوني:1035، 1037، 1038 ق.م  


سند نكاحيه:
به استناد ماده 645 قانون مجازات اسلامي به منظور حفظ كيان خانواده ، ثبت واقعه ازدواج دائم، طلاق و رجوع طبق مقررات الزامي است. چنانچه مردي بدون ثبت در دفاتر رسمي مبادرت به ازدواج دائم، طلاق و رجوع نمايد به مجازات حبس تعزيري تا يك سال محكوم مي‌گردد.
- در سند نكاحنامه مشخصات زوج و زوجه، مهريه و ساير شرايط ذكر و به امضاء طرفين مي‌رسد.
- طرفين مي‌توانند، ضمن عقد ازدواج شرايطي را نيز ذكر نمايد ليكن بايد توجه نمايند شرط ضمن عقد جزء شروط صحيح باشد.
بنابراين شروط زير را در عقد نياورند:
1- شرطي كه انجام آن غيرمقدور است.
2- شرطي كه در آن نفع و فايده نيست.
3- شرطي كه نامشروع است.
4- شرطي كه خلاف مقتضاي عقد است.
5- شرط مجهولي كه موجب جهل به عوضين شود.
- در هر سند نكاحنامه، تعدادي شرط به صورت پيش فرض آمده كه طرفين مي‌توانند ضمن مطالعه آنها را قبول نمايند. بهتر است سردفتر ازدواج دقيقاً اين شروط را تفهيم نمايد و مسئوليت ناشي از هريك را به طور شايسته و صورت خصوصي به طرفين يادآور شود.
- دقت در امضاء سند و يا تنظيم شروط ضمن عقد ازدواج، از بروز خيلي از اختلافات احتمالي پيشگيري خواهد كرد.
- اختيار تعيين مسكن با شوهر است مگر آن كه به موجب شرطي به زن داده شده باشد (ماده1114 قانون مدني)
موادقانوني: 1102 الي 1119 ق. م

مهريه:
1- تعيين مهريه در عقد نكاح منقطع شرط صحت ولي در نكاح دائم اين گونه نيست.
2- در تعيين مهريه واقع نگر باشيم و احتمالات منفي را نيز در نظر بگيريم.
3- بدانيم كه تعيين مهريه بالا، ايمن كننده ازدواج نخواهد بود و تعيين مهريه ناچيز هم توصيه نمي‌شود.
4- مهريه در سند نكاحنامه ذكر مي‌شود و به صورت دين برعهده شوهر خواهد بود.
5- زن به مجرد ازدواج حق مطالبه مهريه را خواهد داشت ولي تقدس كانون خانواده و رعايت مصالح و توان مالي طرف قرارداد را نيز بايد در نظر گرفت.
6- چنانچه مهريه در نكاحنامه ثبت شده، باشد، مي‌توان آن را از طريق اداره اجراي ثبت اسناد و يا محاكم عمومي مطالبه نمود.
7- درصورتي كه مهريه وجه نقد باشد اداره ثبت و يا دادگاه با استفاده از شاخص ارائه شده توسط بانك مركزي نرخ آن را در روز مطالبه محاسبه خواهد كرد.
8- مهريه تا حدي كه رفع جهالت از آن شود بايد براي طرفين مشخص باشد.
9- براي تأديه تمام يا قسمتي از مهريه مي‌توان مدت يا اقساطي قرار داد.

شرايط مهريه:
1- ماليت داشته باشد.
2- قابل تملك و نقل و انتقال باشد.
3- معلوم و معين باشد.
4- قدرت بر تسليم و تسلم داشته باشد.

انواع مهر:
مهر المسمي: مهري است كه در عقد نكاح تعيين شده يا تعيين آن به عهده شخص ثالثي گذارده شده است.
مهر المثل: مهري است كه در نكاح مفوضه البضع به حسب شرافت و اوضاع و احوال زوجه به او داده مي‌شود. (ماده 1091 ق.م)
مهر السنه: مقدار آن 5/262 مثقال پول نقره مسكوك است.
مهر المتعه: مهري است كه در نكاح مفوضه البضع شوهر به زن مطلقه خود براي تعيين اين مهر برخلاف مهرالمثل مهر و از حيث غنا و فقر ملاحظه مي‌شود.
* مفوضه البضع: زوجه را در عقد نكاحي كه دائم بوده و مهر ذكر نشده باشد يا شرط عدم مهر شده باشد.
* مفوضه المهر: زوجه را در نكاح دائم (كه تعيين مقدار مهر را به اختيار شوهر يا زوجه يا ثالث گذاشته باشند.)

چند نكته:
- ممكن است مهر حال يا مدت دار باشد، اگر حال باشد زوجه مي‌تواند بلافاصله بعد از عقد آن را مطالبه كند و تا وصول آن از تمكين نيز امتناع نمايد.
- به مجرد عقد، زن مالك مهر مي‌شود و مي‌تواند هر نوع تصرفي كه بخواهد در آن بنمايد.
- اگر مهريه وجه رايج باشد، متناسب با تغيير شاخص قيمت سالانه زمان تأديه نسبت به سال اجراي عقد كه توسط بانك مركزي جمهوري اسلامي ايران تعيين مي‌گردد محاسبه و پرداخت خواهد شد مگر اين كه زوجين در حال اجراي عقد به نحو ديگري توافق كرده باشند.

مهريه ريالي
به طوري كه قبلاً نيز بيان شده مادة 1082 قانون مدني مقرر داشته ( به مجرد عقد زن مالك مهر مي باشد و مي تواند هر نوع تصرفي كه بخواهد در آن بنمايد)
در سال 76 تبصره اي به ماده مذكور الحاق شد كه به موجب آن (چنانچه مهريه وجه رايج باشد) متناسب با تغيير شاخص قيمت سالانه زمان تاديه نسبت به سال اجراي عقد كه توسط بانك مركزي جمهوري اسلامي ايران تعيين مي گردد محاسبه و پرداخت خواهد شد مگر اين كه زوجين در حين اجراي عقد به نحو ديگري تراضي كرده باشند.
براساس تبصره فوق بانك مركزي جمهوري اسلامي ايران طبق آئين نامه الحاق يك تبصره به ماده 1082 قانون مدني مكلف است همه ساله شاخص سال قبل را تا پايان سه ماهه اول هر سال به قوه قضائيه ابلاغ نمايد تا قوه قضائيه نيز شاخص مذكور را به واحدهاي تابعه جهت اجرا ابلاغ نمايد ( واحدهاي تابعه : دادگاههاي صالحه – سازمان ثبت اسناد و املاك كشور)
هرگاه مهريه وجه رايج باشد هريك از زوجين مي تواند در خواست نمايد تا ميزان مهريه بر اساس شاخص بانك مركزي محاسبه و پرداخت گردد نحوه محاسبه مهريه وجه رايج عبارت از متوسط شاخص بها در سال قبل تقسيم بر متوسط شاخص بها در سال وقوع عقد ضربدر مهريه مندرج در عقد نامه .

نحوه محاسبه مهريه:


هرگاه زوج فوت نمايد نحوه محاسبه مهريه وجه رايج به شرح ذيل مي باشد :


محاسبه مهريه به شرح فوق در صورتي كه زوجه براي وصول مهريه خود از طريق دفتر ازدواج و اداره ثبت اسناد محل اقدام نمايد مرجع صالح براي محاسبه مهريه وجه رايج اداره ثبت اسناد مي باشد و چنانچه از طريق دادگاه صالحه براي وصول اقدام گردد مرجع صالح براي محاسبه مهريه وجه رايج دادگاه صلاحيت دار خواهد بود.

نفقه:
نفقه يعني تأمين هزينه زندگي زن كه شامل خانه، اثاثيه، منزل، غذا، لباس، دارو و درمان بوده كه از زمان عقد دائم برعهده شوهر است.
- محاسبه ميزان نفقه بر مبناي شئونات خانوادگي زن، عرف و عادت ساكنان هر منطقه و وضع مالي مرد مي‌باشد.
- نفقه عبارت است از مسكن، لباس، غذا، اثاث خانه كه به طور متعارف با وضعيت زن متناسب باشد.
- هرگاه زن بدون مانع شرعي از اداي وظايف زناشويي امتناع كند مستحق نفقه نخواهد بود.
- زني كه همسرش از پرداخت نفقه به وي خودداري كند هم مي‌تواند شكايت كيفري كند و هم مي‌تواند دادخواست حقوقي بدهد.
- هركس با داشتن استطاعت مالي، نفقه زن خود را در صورت تمكين ندهد و يا از پرداخت نفقه ساير اشخاص واجب النفقه امتناع كند دادگاه او را از سه ماه و يك روز تا 5 ماه حبس محكوم مي‌نمايد
گردآوري مطالب حقوقي:بابك قاسمي گودرزي-كارشناس حقوقي